İnternette yaptığım araştırmalarda belli başlı konularda sıklıkla sorular sorulduğunu gördüm. Motor konusunda maalesef henüz emeklemeye dahi başlamamış biri olarak ahkam kesmem çok yanlış olur. Ancak makine mühendisliği eğitimi almış biri olarak, teknik konularda bir şeyler söyleyebilir. En çok sorulan ve sıklıkla eksik veya yanlış bilinen konulardan biri olduğunu fark ettiğim rodaj da bunlardan biri. İlgi alanıma girdiği için bu konuda merak edenleri elimden geldiği kadar aydınlatmaya çalışacağım.
Rodaj Nedir?
Rodaj aslında sadece motorlar için geçerli değildir. Tüm yeni mekanik cihazlar, aletler, araçlar, makineler için geçerli bir konudur. Çalışan hareketli parçalara sahip her şey için rodajdan söz etmek mümkündür.
Rodaj için genellikle parçaların birbirine alışma süreci tabiri kullanılmaktadır. Teknik anlamda çok şey ifade etmese de yanlış bir tabir de sayılmaz. Bu nedenle rodajı kabaca hareketli mekanik parçaların birbirine alışma süreci olarak tanımlayabilirsiniz. Sonuçta herkes mühendis seviyesinde teknik bilgi sahibi olmak zorunda değildir ve bu ifade genel olarak doğrudur. Ben de bu yazıda elimden geldiği kadar teknik tabir kullanmamaya özen göstereceğim.
Rodaj Neden Gereklidir?
Rodaj neden gereklidir sorusu alsında hareketli mekanik parçalar için neden bir uyum süreci gereklidir şeklinde sorulmalıdır. Buna cevap verebilmek için önce Tolerans konusunu açıklamak gerekir.
Tolerans:
Mühendislikte tolerans, kabul edilebilir hata payı diyebiliriz. Tolerans en iyi örnek vererek açıklanabilir. Örneğin çok sayıda, 1 cm çapında dairesel kesite sahip 10 cm uzunluğunda herhangi bir metal malzemeden çubuklar üreteceksiniz diyelim. Ürettiğiniz çubuklardan belki on binde biri tam olarak 1 cm çapında ve 10 cm uzunluğunda olacaktır, belki bu oran çok çok daha düşük olacaktır. Teknik olarak tam bu değerleri tutturmak mümkün olsa da, üretim tekniği nanometre seviyesinde (1nm metrenin miyarda biridir), hassasiyet gerektireceğinden çok pahalı olacaktır.Üstelik çok defa bu kadar hassas üretim yapmak gerekli değildir.Mühendisler tasarladıkları sistemin çalışabilmesi için, sistemdeki parçaların belli bir alt ve üst sınır arasındaki ölçülerle üretilmesini isterler. Ölçüleri bu aralıkta olmayan parçalar hatalı kabul edilir. Sözünü ettiğimiz aralık ise toleranstır. Örneğimize dönecek olursak, 10 cm uzunluğun yanına +/-0,02 cm gibi bir ifade eklenmiş ise bu örnekteki çubukların boyunun en az 9,98 cm, en çok da 10,02 cm ölçülerde olması gerektiğini ifade eder. Bu aralıktaki tüm parçalar uygun kabul edilir.
Üretimde kullanılan makinelerdeki titreşimler, kesici uçlardaki yıpranma vb. pek çok etken üretimin belli bir kusurla yapılmasına yol açmaktadır. Bu hatalar yüzey pürüzlülüğü için de geçerlidir. Siz örneğin silindirin iç yüzeyini ne kadar pürüzsüz üretmek isterseniz isteyin belli bir pürüz olacaktır. Aynı şekilde silindir içinde hareket edecek olan piston da belli bir pürüze sahip olacaktır. Yani rodajı geometrik kusurlar kadar yüzey pürüzlülüğü degerekli kılar. Unutmayın, camlar bize pürüzsüz görünse de sinekler camdaki pürüzlere tutunarak üzerinde yürüyebilmektedir. Pürüzlülük konusunda görünüş yanıltıcı olabilir.
Rodaj Aşamasında Ne Olur?
Rodaj aşamasında motordaki parçalar arasında olası kusurlardan kaynaklı, olması aslında istenmeyen sürtünmeler oluşur. Bu sürtünmeler sırasında parçalarda aşınmalar, yüzeylerde törpülenmeler olur. Çok çok küçük, belki gözle bile göremeyeceğiniz boyutlarda kopan parçalar olabilir. Sürtünmeler rodaj süresince parçaların aşınmasına neden olurken bir yandan da motorun daha fazla ısınmasına yol açar. Aynı zamanda bu sürtünmeler motorda belli bir verim kaybına neden olur. Motorun ürettiği gücün bir kısmı daha arka tekere iletilmeden motordaki sürtünmeleri yenmek için harcanmaktadır. Bu sürtünmeler hep olacaktır ancak rodaj süresince daha yüksektir. Rodajı sağlıklı yapılan motorlarda güç artışı olduğundan söz edenler aradaki farkı gözlemleyebilmişler demektir. Aslında güç artışı olmamıştır. Motor gücünden daha verimli faydalanma imkanına kavuşulmuştur. Motorlar sahip oldukları teknik sınırların üzerinde güç üretemezler. Ancak kullanıcılar, yani sizler, doğru bakım, doğru sürüş, doğru rodaj ile motordan mümkün olan en yüksek verimi alabilirsiniz.
Rodaj Aşamasında Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Rodaj aşamasında motorla gelen (geldiyse) kitapçıktaki verilere dikkat etmek gerekir. Orada belirtilen limitleri aşmamak gerekir. Unutmamak lazımdır ki rodaj süresince motor içindeki parçalar birbirine daha çok sürtünüyor ve bu parçaların, yani motorun daha çok ısınmasına yol açıyor. Oluşan aşırı ısı metal parçaların mekanik özelliklerini olumsuz etkileyebilir. Ciddi ve kalıcı sorunlara yol açabilir. Yine olası kopan küçük parçalar motor içindeki serbest hareketleri sırasında metal yüzeyleri çizebilir, aşındırabilir, başka parçalar kopmasına yol açabilir. Tüm bu nedenlerden dolayı rodaj süresince motorun düşük devirlerde kullanılması önerilir.
Rodaj süresi motorda kullanılan parçaların mekanik özellikleri ve tolerans miktarı ile ilgilidir. Motordan motora az çok farklılık gösterebilir. Bu konuda motor üreticileri en doğru bilgilere sahip olduklarından onların kitapçıklarda belirttikleri değerlere uymak önmelidir.
SON SÖZ:
Motorunuzda sürtünmeler, aşınmalar hep olacaktır. Bu kaçınılmaz. Ancak rodaj aşamasında dikkatsiz davranırsanız motorunuzun çok hızlı aşınmasına, ciddi hasarlar görmesine yol açabilirsiniz. Kötü rodaj motorda gözle görülür bir arızaya yol açmasa bile, motor ömrü kısalacaktır. Haliyle belki 100 bin km'yi devirebileceğiniz motorunuz 60 bin'i görmeden işlemez hale gelecektir.
Ayrıca söz ettiğimiz sürtünmelere aslında muhtacız. Sürtünme olmasa lastikleriniz yolda tutunmaz, motordaki güç arka lastiğe iletilemez, hiçbir makine çalışamaz. Neden ıslak zemine yol tutuş zorlaşır? Bir düşünün...
