Toplum nedir? İnsanlar topluluğu mu? Belki belli bir coğrafi bölgede, belli sınırlar içinde yaşayan insanlar için toplum ifadesinin kullanıldığını düşünüyor olabilirsiniz. Toplumları belirleyen sınırlar olduğu bir gerçek olmakla birlikte, bu sınırların coğrafi sınırlar olmayabileceğini de göz önünde bulundurmak gerekir. Peki nedir toplumları birbirinden ayıran sınırlar? Kültür, etnik kimlik, dini kimlik, dil olarak sıralamak mümkün olsa gerek. Ancak bunların içinde kültür en önemli yere sahiptir. Kültür aynı anda dini kimliği ve dili de kapsar. Bu açıdan bakınca toplumları aynı kültüre sahip insanlar topluluğu olarak tanımlamak mümkün olacaktır. Etnik kimlik kültürleri başkalaştırsa da, farklı etnik kimliklerden gelen bireyler ortak bir kültürü benimsemiş olabilmektedirler.
Toplumun oluşmasında bireylerin varlığı ve ortak kültürün paylaşılmasının önemi ortadır. Ancak burada asıl üzerinde durulması gereken unsur ortak kültürdür. Çünkü kültür toplumdaki bireylerin görevlerini, haklarını, sorumluluklarını ve pek çok yerde davranışlarını belirler. Bir tür kalıp gibidir. Toplumdaki her birey bu kalıplara göre hareket eder. Toplumdaki diğer insanlar bireylerden bu şekilde hareket etmesini bekler. Kültürel kalıplar ile zıt düşenler topum tarafından yadırganır, dışlanır, ötekileştirilir ve hatta bazen ağır şekilde cezalandırılır.
Bireyler içinde yaşadıkları kültürü doğdukları andan itibaren benimsemeye zorlanırlar. Ama bu zorlamanın farkında olamazlar. Akvaryumdaki balıklar gibi, dünyaya belli bir kültür tarafından çepeçevre sarmalanmış olarak gelirler ve bu kültürü her an yaşayarak büyürler.
Burada sorulması gereken önemli bir soru, kültürel kalıpların bireylerin kendi öz kişiliklerini ne kadar etkilediği, ne kadar baskıladığıdır. Kültürler tarafından biçimlendirilen kişiler, farklı toplumlarda doğmuş olsalar yapmayacakları pek çok şeyi isteyerek yaparlar. Belli şeylerden hoşlanmazlar, hatta nefret ederler, belli şeylere karşı da aşırı bir bağlılık, sevgi ve sadakat gösterebilirler. Hatta bazen bu fanatiklik düzeyinde olabilir. O halde bizi biz yapan kendi iç benliğimiz dışında sahip olduğumuz kültür olabilir mi? Hatta, kültürün bize sahip olduğunu söylemenin yanlış olup olmayacağı sorulabilir.
Kültürler insanları belli kalıplara sokar ve insanlar bu kalıpları kendi benlikleri, kendi öz varlıkları olarak algılarlar diye bir sonuca ulaşmak zor değil. Bu durumda aslolan insandan ziyade, aslolan kültürdür demek yanlış olmaz. Üstelik bireyler bu durumun farkında bile değildirler.
Zaman zaman aynı coğrafi sınırlar içinde farklı kültürler bir arada yaşamaya zorlanır. Bu durumda aynı coğrafi sınırları paylaşan farklı kültürlerin birbirlerine karşı tahammülleri önem arz eder. Farklı kültürler arasında karşılıklı bir hoşgörü olursa huzur içinde insanlar bir arada yaşayıp gidebilirler. Hatta bu kültürler birbirlerinden etkilenebilir. Ancak farklı kültürler birbirlerine karşı hoşgörüsüz olursa ortaya kesin bir çatışma çıkar. Toplumsal huzur bozulur. Farklı kültürden olan insanlar birbirlerini tehdit, düşman olarak görmeye başlar. Karşılıklı mücadele sonunda kanlı çarpışmalara dönüşüp bir kültüre ait bireylerin diğer kültüre ait bireyleri toplumdan uzaklaştırması, bir bakıma temizlemesi ile sonuçlanabilecek ve insanlıkla hiç bağdaşmayan olayların yaşanabileceği bir ortam gelişir. Yakın geçmişte Ruanda'da yaşanan iki etnik kimlik arasındaki iç savaş buna güzel bir örnektir. İki etnik kimlikten biri diğerine karşı soykırım uygulamıştır. Yine Bosna'da yaşanan ve binlerce insanın göç etmesine yol açan kanlı olaylar da güzel bir örnektir.
Verilen örneklerden kültürel çarpışmanın sadece farklı etnik kimlikler arasında olacağı gibi bir sonuç çıkması hatalı olur. Aynı etnik kimliğe sahip insanlar arasında da benzer çatışmalar yaşanabilir.
Daha önce, karşılıklı hoşgörü olması halinde bir arada yaşayan farklı kültürlerin birbirlerinden etkinlenebileceğini belirtmiştik. Buradan kültürlerin iletişim ve diyalog ile değişip dönüştüğü sonucu ortaya çıkmaktadır. Kültürel değişim iletişim ne kadar yoğun olursa o kadar hızlı olacaktır. Özellikle içinde bulunduğumuz iletişim çağında kültürel etkileşim oldukça şiddetlidir.
Bu kadar şiddetli kültürel etkileşim aynı kültür içinde farklı bireylerin kültürel dünyasında farklılaşmalara yol açar. Öyle ki aynı kültür içindeki farklı gruplara ait farklı alt kültürler belirir. Bu değişime, farklılaşmaya
kültürel metamorfoz demek mümkündür. İlk kültüre ise temel kültür veya
çatı kültür denilebilir.
Aynı kültür içindeki farklılaşmış alt kültürlere ait gruplar arasında da belli konularda ayrışmalar ortaya çıkabilir. Böylece aynı etkin kimlikler içinde bile şiddetli çatışmaların ortaya çıkması mümkün olur. Burada genel olarak kültürel metamorfoza karşı katı şekilde direnç gösteren ve eski kültürlerini azami ölçüde korumak isteyen toplumsal grupların, kültürel metamorfoz sonucu başkalaşmış alt kültürleri sindirmeye çalıştığı ve saldırgan bir tutum takındığını söylemek mümkündür
(Erkek adam saç uzatır mı? - Erkek adam küpe takar mı? - Kadın kısmı çalışmaz - Kadın kısmı tiyatrocu olmaz - Kadın kısmı oy kullanmaz - Kadın kısmı bekaretini evlenen kadar korur - Kot pantolon giyilmez vb.). Burada bir tür kültürel savunma mekanizmasının varlığından söz etmek mümkündür.
Bazı durumlarda ana kültür alt kültürlere karşı hoşgörülü davranır. Bu durumda alt kültürler gelişip güçlenir. Bu durm çatı kültürde korumacı kesimlerin ortaya çıkıp ve seslerini yükseltmeye başlamasına yol açar. İşte en tehlikeli durum o zaman ortaya çıkar. Çünkü alt kültürler de güçlenmiştir. İki taraf arasında ciddi bir mücadele başlar. Çatı kültür kazanırsa bu zafer çoğu zaman kanlı bir baskı ve temizlik dönemi gelir. Alt kültürler kazanır ise de bir
kültürel reform gerçekleşir.
İçinde bulunduğumuz çağda ilericiler ve gericiler arasında yaşanan kanlı olayların da temelinde kültürel metamorfoz vardır. Herkes kültürel reformun sancılarını hissetmektedir. Bu reform kanlı canlı bir şekilde mi yoksa ölü olarak mı doğacak bunu zaman gösterecektir.
